Wstęp
Ból brzucha u dzieci to jedna z częstszych dolegliwości. Może być wywołany przejedzeniem, zatruciem pokarmowym, urazem lub chorobą. Warto dokładnie obserwować malucha i sprawdzać czy pije odpowiednio dużo płynów. Jeśli stan się pogarsza najlepiej skonsultować się z lekarzem. Nagły, ostry ból brzucha świadczyć może o zapaleniu wyrostka lub wgłobieniu jelita.
Przyczyny wystąpienia bólu brzucha u dzieci
Ból brzucha u dzieci może mieć bardzo dużo przyczyn. Do najpopularniejszych zaliczyć można poniższe.
1. Zatrucia pokarmowe
Tak jak w przypadku dorosłych, jedną z przyczyn bólu brzucha u dzieci może być zatrucie pokarmowe. Mały organizm może reagować bardziej niż dorosły na nieświeże jedzenie lub niedokładnie umyte owoce pryskane chemią. Warto mieć to na uwadze przygotowując posiłki dla najmłodszych domowników. Do objawów zatrucia pokarmowego należy biegunka, skurcze żołądka, może wystąpić również gorączka oraz ból głowy. Niekiedy dziecko również wymiotuje, ale zwykle trwa to nie dłużej niż 1 dzień. W czasie zatrucia dziecko jest narażone na odwodnienie. Poprzez biegunkę i wymioty traci bowiem znaczne ilości wody i elektrolitów. Jeśli zatrucie wystąpiło u niemowlaka należy skonsultować się z lekarzem, u starszych dzieci wizyta u lekarza zalecana jest jeśli objawy nie ustąpią w ciągu 2-3 dni
2. Zakażenia wirusowe i bakteryjne
W wieku przedszkolnym często dochodzi do zakażeń wirusowych i bakteryjnych. Dzieci nie dbają jeszcze o higienę w takim stopniu jak osoby dorosłe, wkładają do ust zabawki czy brudne ręce. Często też nie zasłaniają buzi przy kichaniu, więc wirusy i bakterie przenoszą się bardzo łatwo. Do najczęstszych wśród dzieci zakażeń wirusowych zaliczyć można grypę żołądkową wywołaną przez rotawirusy. Wirusowe zakażenia układu pokarmowego wywołują też adenowirusy i norowirusy. Do objawów zalicza się głównie biegunkę oraz wymioty. Chorobie towarzyszą również osłabienie, ból brzucha, głowy a także możliwa gorączka.
Infekcje żołądkowo-jelitowe wywołane zakażeniem bakteryjnym objawiają się zwykle gwałtownie. Bardzo często towarzyszą im gwałtowne i intensywne biegunki, wymioty oraz nudności, a także bóle i skurcze brzucha. Ponadto pojawia się brak apetytu, uczucie zmęczenia oraz złe samopoczucie.
3. Zespół jelita drażliwego
Zespół jelita drażliwego (z ang. IBS) to choroba przewlekła, która objawia się bólami brzucha, wzdęciami, nieregularnymi skurczami jelit, biegunkami lub zaparciami. W ostatnich latach często dotyka dzieci. Niestety przez brak nieprawidłowości w budowie jelit jest cięższy do zdiagnozowania. Chorobę tę zalicza się do chorób psychosomatycznych, gdyż zwykle jej objawy nasilają się u dziecka podczas sytuacji stresowych. Umiejscowienie bólu może być różne, jednak większość dzieci wskazuje na ból w okolicy pępka. W przebiegu Zespołu Jelita Drażliwego ból może być zróżnicowany: ostry, tępy, kolkowy, o różnym stopniu nasilenia. Z reguły ból występuje w ciągu dnia, około kilkudziesięciu minut po posiłku. Ulgę przynosi oddanie gazów lub wypróżnienie.
Zespół Jelita Drażliwego najczęściej pojawia się u dzieci w wieku 2-3 lat lub w wieku przedszkolnym. Dzieci cierpiące na zespół jelita drażliwego częściej miewają napady lękowe oraz zaburzenia snu i nastroju.
4. Celiakia
Celiakia (lub inaczej choroba trzewna) to kolejna przewlekła choroba jelit, tym razem o podłożu immunologicznym. Jest to nietolerancja organizmu na gluten, czyli białko zawarte głównie w zbożach takich jak pszenica, żyto czy jęczmień. Celiakia może być uwarunkowana genetycznie a jej leczenie opiera się na stosowaniu diety bezglutenowej. U osób z celiakią spożywanie posiłków zawierających gluten prowadzi do zaniku kosmków jelitowych. U chorych najczęściej występujące objawy spożycia (nawet niewielkich ilości) glutenu to biegunki, wzdęcia brzucha, utrata masy ciała oraz anemia.
5. Choroba refluksowa
Choroba refluksowa u dzieci często kojarzona jest z nadmiernym ulewaniem. Starsze dzieci skarżą się na bóle brzucha, chrypkę oraz trudności w połykaniu pokarmu. Czasem wystarczą niewielkie modyfikacje sposobu karmienia i wprowadzenie diety, jednak w niektórych przypadkach mogą być potrzebne leki. Przy podejrzeniu choroby refluksowej warto skonsultować się z pediatrą.
6. Ból napięciowy
Napięciowy ból brzucha związany jest ze stresem. Możesz się zastanawiać jak dziecko może odczuwać stres, jednak żyjemy w czasach, kiedy sytuacje stresowe zdarzają się codziennie. Dla dziecka każde wyjście do żłobka/przedszkola może być sytuacją stresową. Kłótnie pomiędzy rodzicami również mogą wywoływać u dziecka napięciowy ból brzucha. Nie należy tego traktować jako wymysły, ponieważ dziecko naprawdę odczuwa fizyczny ból.
7. Ostre zapalenie trzustki
Pojawiający się w okolicy nadbrzusza ostry ból, tzw. promieniujący, jest często pierwszym sygnałem zapalenia trzustki. Dziecko może się również skarżyć na ból w pobliskich okolicach ciała. Ból ten często jest tak silny, że trudno go opanować. Z pozostałych objawów u dziecka może wystąpić gorączka, nudności i częste wymioty, biegunka a także wzdęcie brzucha. Zapalenie trzustki u dzieci nie jest częste, przez co rozpoznaje się je zwykle dość późno. Najczęściej do ostrego zapalenia trzustki u dzieci dochodzi po urazach jamy brzusznej lub infekcjach.
8. Zaburzenia trawienne
Jest wiele chorób, w których mogą wystąpić problemy z trawieniem. Oprócz tych opisanych powyżej na zaburzenia trawienne wpływać mogą również choroby pasożytnicze, choroba Leśniowskiego – Crohna i wiele innych. Zawsze warto zadbać o prawidłową florę bakteryjną w jelitach, ponieważ w dużej mierze od tego zależy prawidłowe trawienie i wchłanianie elementów pokarmowych.
Jak rozpoznać ból brzucha u dziecka?
Często, zwłaszcza u najmłodszych, którzy jeszcze nie mówią, ciężko jest ustalić co, jak i gdzie boli. Ważne jest aby obserwować dziecko i postarać się ustalić co może być przyczyną jego złego samopoczucia.
1. Obserwacja objawów
Zawsze najważniejsza jest baczna obserwacja. Ustalenie miejsca i rodzaju bólu może pomóc w postawieniu trafnej diagnozy.
2. Badania laboratoryjne
Jeśli lekarz zleci wykonanie badań laboratoryjnych, mogą one pomóc w ustaleniu przyczyny bóli brzucha. Podwyższony poziom CRP może świadczyć o stanie zapalnym oraz daje informację czy doszło do infekcji bakteryjnej czy wirusowej, podwyższony poziom białych krwinek o walce z infekcją. Zawsze jednak wyniki należy skonsultować z lekarzem. Zdarza się, że na pozór prawidłowe wyniki wcale nie muszą świadczyć o braku choroby.
3. Badania obrazowe
Podstawowym badaniem obrazowym w rozpoznawaniu przyczyn przewlekłego bólu brzucha jest ultrasonografia (USG) jamy brzusznej. Badanie to pomaga stwierdzić czy narządy wewnętrzne nie są powiększone (co może powodować ból brzucha). Dzięki zastosowaniu badania USG można ocenić elastyczność i grubość ścian jelita, zwężenie jego światła, a także inne nieprawidłowości, takie jak ropnie, guzy, przetoki czy zmiany w węzłach chłonnych. Do badań obrazowych należy również badanie RTG, jednak w przypadku diagnostyki bólu brzucha jest ono rzadziej wykonywane.
4. Testy alergiczne
W przypadku podejrzenia alergii pokarmowej lekarz zleca wykonanie testów alergicznych. Testy polegają na pobraniu krwi i oznaczeniu poziomu przeciwciał klasy IgE całkowitych oraz IgE specyficznych, dla wybranych alergenów pokarmowych. Alergolog może również zlecić wykonanie testów skórnych, jednak te cechują się mniejszą czułością niż testy z krwi i niekiedy mogą dawać wynik fałszywie ujemny.
5. Endoskopia
Badanie endoskopowe polega na wprowadzeniu endoskopu (gumowej rurki o grubości palca, w której wnętrzu jest umieszczona kamera) do przełyku (tzw. gastroskopia) lub jelita grubego (tzw. kolonoskopia). Gastroskopia to badanie górnego odcinka przewodu pokarmowego, umożliwiające diagnostykę chorób przełyku, żołądka oraz dwunastnicy. Podczas gastroskopii możliwe jest również pobieranie wycinków błony śluzowej do badań histopatologicznych oraz tamowanie niewielkich krwawień. Od kilku lat dostępna jest również endoskopia kapsułkowa – badanie umożliwiające diagnostykę schorzeń całego przewodu pokarmowego, wraz z jelitem cienkim. Kolonoskopia natomiast umożliwia diagnostykę schorzeń jelita grubego.
Jak rozpoznać choroby brzucha u dzieci które nie potrafią jeszcze mówić?
Niemowlęta nie powiedzą nam co im dolega, dlatego najtrudniej jest ustalić przyczynę ich złego samopoczucia. Na szczęście istnieją pewne sygnały, które dzieci wysyłają w stronę dorosłych, dzięki którym możemy domyślić się co im jest.
1. Nieregularne karmienie lub odmowa jedzenia
Jeśli dziecko boli brzuszek zwykle nie chce jeść, ma gorszy apetyt lub je nieregularnie. Są to pierwsze oznaki, że w organizmie maluszka może rozwijać się infekcja.
2. Nadmierna płaczliwość
Małe dzieci reagują płaczem na wiele rzeczy. Jeśli coś je boli są zdecydowanie bardziej płaczliwe i rozdrażnione. Zdarza się, że płaczą „bez powodu” z punktu widzenia rodzica.
3. Biegunka i wymioty
Jeśli dziecko ma biegunkę lub wymiotuje, jest to jasny sygnał, że coś dzieje się ze strony układu pokarmowego. Najpewniej w zestawie również boli je brzuszek.
4. Wzdęcia i dyskomfort
Zdarza się, że maluszki mają wydęty brzuszek – jest większy niż zwykle i dość napięty. Najczęściej dziecko podczas łapczywego jedzenia połyka również powietrze, które zalega później w jelitach, powodując dyskomfort.
5. Zmiany w apetycie
Dziecko, które ma problemy z brzuszkiem często staje się niejadkiem.
Jak leczyć ból brzucha u dzieci – sposoby łagodzenia dolegliwości
1. Dieta
Podrażniony żołądek lub jelita potrzebują specjalnej, lekkostrawnej diety, która nie będzie pogarszała sytuacji. Najlepiej unikać wszelkich wysoko przetworzonych posiłków i zastąpić je czymś lekkostrawnym. Gotowanym, z lekkim dodatkiem soli. Dobrze jest unikać zbyt wielu przypraw oraz surowych warzyw i owoców. Idealnie sprawdzą się kaszki i kleiki.
2. Nawadnianie
Jedną z kluczowych kwestii przy dolegliwościach żołądkowo-jelitowych jest nawadnianie organizmu. Należy podawać dziecku dużo płynów, aby nie doszło do odwodnienia. Zwłaszcza w przypadku biegunki i wymiotów.
3. Leki przeciwbólowe
Zawsze należy uważać z podawaniem dzieciom leków przeciwbólowych. Jeśli zachodzi konieczność ich podania, najlepiej skonsultować się uprzednio z lekarzem.
4. Ciepło
Warto przykładać dziecku ciepły kompres (np. z pestek wiśni), który rozluźni spięte mięśnie brzucha przynosząc ulgę. Maluszkom, które mają kolki lub wzdęcia warto również masować brzuszek delikatnymi, okrężnymi ruchami.
5. Zmniejszenie stresu
Przy każdym rodzaju bólu warto jest ograniczyć sytuacje stresowe i otoczyć dziecko spokojem. Szczególnie ważne jest to w przebiegu Zespołu Jelita Drażliwego.
Ból brzucha u dziecka – jak postępować?
1. Obserwuj objawy u dziecka
Należy zawsze bacznie obserwować dziecko i najlepiej notować swoje obserwacje. Jeśli objawy się nasilą konieczna może być wizyta u lekarza a w stresie z tym związanym można coś przeoczyć. Dlatego warto przekazać wówczas lekarzowi nasze notatki z obserwacji.
2. Zastosuj ciepłe okłady
Spróbuj rozgrzać brzuszek dziecka. Świetnie sprawdzi się tu termofor lub ciepła kąpiel. Jeśli powodem bólu była kolka lub spięcie mięśni, ciepły okład powinien pomóc.
3. Zwróć uwagę na dietę
Zwróć uwagę co podajesz dziecku do jedzenia. Przy bólu brzucha, należy wykluczyć podawanie słodyczy (w tym słodkich napojów), świeżych owoców i warzyw oraz mleka. Jeśli podejrzewasz alergię, wyeliminuj z diety dziecka podejrzane produkty.
4. Podawaj dziecku lekkostrawne posiłki
Podawaj dziecku lekkostrawne posiłki, takie jak kleik ryżowy lub kaszki. Unikaj wysoko przetworzonych i mocno przyprawianych potraw. Surowe owoce i warzywa również odłóż na później.
5. Nawadniaj dziecko
Podawaj dziecku dużo wody do picia. Zwłaszcza przy biegunce lub wymiotach ważne jest aby organizm się nie odwodnił. Maluszkom ale i starszym dzieciom można przygotować zupę Moro (marchwiankę).
6. Skonsultuj się z lekarzem
Jeśli stan Twojego dziecka się pogarsza lub u maluszka występuje gorączka skonsultuj się z lekarzem. Jeśli ból jest nagły i ostry, zwłaszcza w prawym dolnym kwadrancie brzucha i nasila się przy podnoszeniu prawej nogi – koniecznie udaj się na SOR, ponieważ może to być zapalenie wyrostka robaczkowego.
Jak widzisz przyczyn dziecięcego bólu brzucha jest naprawdę sporo. Niekiedy ciężko jest od razu ustalić przyczynę bólu a diagnostyka ciągnie się miesiącami. Ważne jednak aby nie bagatelizować sygnałów jakie daje nam dziecko. Zawsze należy je obserwować, próbować pomóc domowymi sposobami a w sytuacji pogorszenia objawów konsultować się z lekarzem.
Źródła:
- Hyams JS, Di Lorenzo C, Saps M, Shulman RJ, Staiano A, van Tilburg M. Functional disorders: children and adolescents. Gastroenterology. 2016 May;150(6):1456-68.
- Nurko S, Zimmerman LA. Evaluation and treatment of functional constipation in infants and children: evidence-based recommendations from ESPGHAN and NASPGHAN. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2018 Nov;67(5):658-674.
- Gwee KA, Bak YT, Ghoshal UC, Gonlachanvit S, Lee OY, Fock KM, Chua AS, Lu CL, Goh KL, Kositchaiwat C. Asian consensus on irritable bowel syndrome. J Gastroenterol Hepatol. 2010 Apr;25(4):1189-205.
- Okumura T, Nagamoto M, Higaki T, Ishida H, Okazaki T, Matsunaga T, Oka M, Kamimura T, Ohfuji S, Hara M, Nishida A. Guidelines for the diagnosis and management of functional gastrointestinal disorders in infants and children in Japan: a nationwide survey. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2015 Feb;60(2):S14-25.
- Pashankar DS, Loening-Baucke V. Functional constipation in children. Curr Gastroenterol Rep. 2004 Jun;6(3):233-9.